گام در موسیقی
گام در موسیقی غربی scale و در موسیقی ایرانی به آن دستگاه می گویند عبارت است از مجموعه ای از چند نت پی در پی که نت ابتدایی و انتهایی آن یکی می باشد.
تنالیته
حالا اگر یک برش از گام انتخاب و آهنگ در آن نوشته و اجرا شود ، به آن تنالیته یا مایه می گویند مثلا سمفونی شماره پنجم بتهوون در تنالیته دو مینور می باشد که نت ها همگی پشت سر هم قرار ندارند و شاید در جا هایی تمام نت های گام دو مینور استفاده نشده باشد که به این سیستم تنالیته می گویند.
پس می توان نتیجه گرفت تمام آهنگ ها در یک تنالیته خاص قرار دارند نه در گام .
دانستن گام برای ساخت آهنگ یا نواختن آهنگ بسیار مهم است چون گام فراز ها و فرود ها و آکورد ها و حالات آهنگ مثل غمگین و سنگین بودن یا شاد بودن را به ذهن شنونده متبادر می کنند .
انواع گام
گام های زیادی در موسیقی غربی وجود دارند ولی برجسته ترین آن ها گام های کروماتیک و دیاتونیک می باشند .
گام کروماتیک
در این گام سیزده نت وجود دارد که همانطور که قبلا هم گفته شد ، نت اول و آخر آن یکی می باشد و فاصله تمام نت های آن با یکدیگر نیم پرده می باشد .
نمونه بارز آهنگی که در این گام ساخته شده است ، آهنگ پرواز زنبور عسل از ایوان کورساکف می باشد .
گام دیاتونیک
در این گام که هشت نت دارد هم نیم پرده وجود دارد و هم پرده و این گام مهم ترین و پر کاربرد ترین گام در موسیقی می باشد که خودش به دو دسته کلی تقسیم می شود.
1- گام مینور
در این گام فاصله بین تمام نت ها ، یک پرده می باشد به غیر از فاصله بین نت (دوم و سوم ) و ( پنجم و ششم ) که نیم پرده می باشد. مثلا نت های گام لا مینور می شود la si do re mi fa sol la که در این گام فاصله بین نت های (سی تا دو) و (می تا فا) نیم پرده می باشد و باقی نت ها با یکدیگر فاصله یک پرده ای دارند .
2- گام ماژور
در این گام فاصله بین تمامی نت ها ، یک پرده است به جز فاصله بین نت های ( سوم و چهارم ) و ( هفتم و هشتم ) که نیم پرده می باشد.
مثلا نت های گام دو ماژور می شود do re mi fa sol la si do همانطور که می بینید در این گام ، فاصله بین نت های می تا فا ) و ( سی تا دو ) نیم پرده و باقی نت ها با یکیدیگر فاصله یک پرده ای دارند.
دستگاه
همانطور که پیش تر گفتیم ، در موسیقی ایرانی به گام ، دستگاه گفته می شود.
که هفت دستگاه اصلی در موسیقی ایرانی وجود دارد که هر کدام شامل زیر مجموعه هایی است که به آن ها گوشه گفته می شود.
این هفت دستگاه عبارتند از :
1- شور
2- همایون
3- سه گاه
4- چهار گاه
5- راست پنج گاه
6- نوا
7- ماهور
به مثال هایی از دستگاه های گفته شده می پردازیم.
مثلا معروف ترین آهنگی که در دستگاه نوا قرار دارد آهنگ نوایی نوایی است که یک ملودی محلی خراسانی دارد با شعری از هاتف اصفهانی که بار ها بازخوانی شده ولی شاید بهترین و معروف ترین اجرای آن از آقای بیژن بیژنی باشد.
در دستگاه ماهور که به نوعی شاد ترین دستگاه موسیقی ایرانی است ، آهنگ فراوان است که از مهم ترین آن ها می توان به مرغ سحر و ز من نگارم خبر ندارد ، هر دو از مرحوم درویش خان اشاره کرد.
در دستگاه همایون نیز که می توان به نوعی آن را معادل گام مینور هارمونیک دانست ، آهنگ زیاد داریم که می توان به چند اثر معروف از استاد همایون خرم اشاره کرد.
مثل آهنگ شهزاده رویا یا تو ای پری کجایی و …
مطلب گام در موسیقی به اهتمام استاد سعید اصغری
