آشنایی با ساز نی
از ساز های قدیمی ایرانی می باشد .سازی متشکل از یک لوله استوانه ای است . که از هفت بند از نی بریده و ساخته می شود( به همین دلیل این ساز را «نی هفت بند» هم می نامند). «نی» به قطرهای متفاوت (از 5/1 تا 3 سانتیمتر) و طولهائی مختلف (حدود 30 تا 70 سانتیمتر) تشکیل شده است.این ساز به شکل های مختلف در جاهای مختلف ایران نواخته می شود .در تمام آنها روی لوله، کمی در قسمت پائین 5 سوراخ در طرف جلو و یک سوراخ در قسمت عقب قرارگرفته است. در یک یا دو انتهای «نی» روکشی فلزی( برنجی )با طولی کوتاه لوله آن را پوشانده است .لبه لوله در قسمت دهانی آنقدر باریک است که می تواند لای دندانها قرار بگیرد .
اشکال مختلف نی
نی به دو شکل نواخته می شود. در شیوه معروف به دندانی، ساز در بین لب ها و دقیقا بین دو دندان بالای نوازنده قرار می گیرد. نی نوازی ترکمن ها و نوازندگان بومی شمال خراسان بود. معمولا با این شیوه است. بیشتر نوازندگان موسیقی شهری ایران نیز با همین شیوه می نوازند. روش دیگر نواختن نی “لبی” است . ساز نی در این شیوه به صورت مایل در کنار لب های نوازنده قرار می گیرد . دمیدن هوا از طریق لب ها است. بیشتر نوازندگان بومی ایران با این روش نی می نوازند. در مجموع امروزه هر دو روش در همه جای ایران مرسوم است.
نی از انواع سازهای بی زبانه است که صدای آن به تمرین گرفته می شود . هوا توسط نفس نوازنده از انتهای بالائی به درون فرستاده شده . قسمت اعظم آن از نزدیکترین سوراخ باز خارج می شود. بنابراین باز و بسته شدن سوراخها به توسط انگشتان هر دو دست نوازنده، طول هوای مرتعش و طول موج ارتعاش را زیاد و کم کرده و در نتیجه صوت زیر و بم می شود.
وسعت صدای نی حدود دو اکتاو و نیم است، ولی میدان صدا (یا کوک) در سازهای مختلف فرق دارد.
اجرای اصوات در اکتاوهای بالاتر بوسیله فشار هوا عملی است. به عبارت دیگر با دو برابر کردن فشار صداهای حاصله یک اکتاو زیر می شود و باید دانست که هر نی فاقد یکی دو صدا است. نی از دسته سازهای محلی است و تقریباً در تمام ایران معمول است. نوازندگان محلی با ابتکاری سنتی تا اندازه ای ازقطع شدن صدای ساز، هنگام تازه کردن نفس جلوگیری می کنند. توضیح آنکه در حین نواختن هوا را از بینی به ریه و نیز به «لُپها» داخل کرده، ذخیره می کنند و این هوا را به تدریج به درون لوله می فرستند.
نی همیشه سازی شهری بوده است.
ساز را نمی شود «کوک» کرد، یعنی کوک آن را- چنانکه در سازهای زهی، با پیچاندن گوشی ها میسر است، تغییر داد. بدین نسبت نمی توان آن را با ساز دیگر منطبق کرد و از این رو معمولاً درنقش تکنواز ظاهرمی شود. گاه- اگر چه بسیار به ندرت- که بخواهند از صوت نی در همنوازی ارکستر استفاده کنند، ناگزیر نوازنده ساز تعدادی نی را با کوکها (میدان صدا)ی مختلف فراهم کرده و در دسترس خود می گذارد تا در طی همنوازی یا همراهی صدای خواننده به تناسب موقع از یکی از نی ها استفاده کند.
